رهبری و مدیریت، دو مفهوم کلیدی و در هم تنیده در حوزه سازمان و مدیریت هستند که گاه به اشتباه به جای یکدیگر به کار می‌روند. اگرچه این دو مفهوم وجوه اشتراک زیادی دارند، اما تفاوت‌های مهمی نیز میان آنها وجود دارد که درک آنها برای اثربخشی سازمانی حیاتی است. این مقاله تلاش دارد با بررسی تمایزها و تشابهات رهبری و مدیریت، به ضرورت توجه توأمان به این دو مقوله در سازمان‌های امروزی بپردازد.
رهبری مفهومی فراتر از مدیریت است و ناظر بر فرایند نفوذ و تأثیرگذاری بر دیگران برای دستیابی به اهداف مشترک است. رهبران با الهام‌بخشی، ایجاد انگیزه و برانگیختن احساسات پیروان، آنها را به حرکت در مسیر تحقق چشم‌اندازها و آرمان‌های سازمانی ترغیب می‌کنند (Salas-Vallena, 2021). آنها با تکیه بر ویژگی‌هایی نظیر کاریزما، هوش هیجانی، گشودگی و مهارت‌های ارتباطی، تحولی شگرف در عملکرد سازمان ایجاد می‌کنند.
در مقابل، مدیریت بیشتر معطوف به حفظ ثبات، نظم و کارایی سازمان از طریق اعمال کارکردهای برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت و کنترل است. مدیران با تمرکز بر تخصیص بهینه منابع، استانداردسازی فرایندها و نظارت دقیق بر عملکردها، بقا و سلامت سازمان را تضمین می‌کنند (Pihlanen et al., 2019). آنها با پایبندی به قواعد و مقررات، ریسک‌گریزی حساب‌شده و تصمیم‌گیری مبتنی بر داده، “کشتی سازمان” را در آب‌های ناآرام بازار هدایت می‌کنند.
با این حال، در محیط پویا و پیچیده کسب‌وکار امروز، این دو کارکرد باید همزمان و در تعامل با هم ایفا شوند. سازمان‌ها برای موفقیت پایدار، نیازمند “مدیرانی رهبر” و “رهبرانی مدیر” هستند. مدیرانی که بتوانند طرحی نو در اندازند، با جسارت دست به تغییرات اساسی بزنند و با نفوذ کلام و شخصیت، کارکنان را همراه و همدل سازند. و رهبرانی که ضمن حفظ حس تعالی و پیشتازی، بتوانند با برنامه‌ریزی دقیق، سازماندهی منابع و نظارت مستمر، رؤیاها را به واقعیت تبدیل کنند (Grint, 2020).
مدیران موفق کسانی هستند که هم در مهارت‌های سخت مدیریتی نظیر تحلیل کمّی، برنامه‌ریزی استراتژیک و کنترل عملکرد توانمند باشند و هم از شایستگی‌های نرم رهبری همچون مهارت‌های ارتباطی، هوش هیجانی و تفکر خلاق برخوردار باشند
(Connolly et al., 2019). آنها می‌دانند که چه زمان باید کلاه “مدیر” بر سر گذارند و با سخت‌گیری و دقت، امور را پیش ببرند و چه هنگام، کلاه “رهبر” بر سر نهند و با نگاهی کلان و الهام‌بخش، تحولی نو در سازمان پدید آورند.
پس رهبری و مدیریت نه دو مفهوم متضاد، که دو روی یک سکه‌اند. سکه‌ای که یک روی آن نظم، ثبات و بهره‌وری است و روی دیگرش، تغییر، نوآوری و تعالی. و هنر والای هر مدیر-رهبری، چرخاندن هوشمندانه این سکه، متناسب با مقتضیات زمانه است. همان‌گونه که یک سازمان بدون مدیریت کارآمد، در کوران حوادث به انحراف و اضمحلال کشیده می‌شود، بدون رهبری اثربخش نیز از پویایی و چابکی لازم برای سازگاری با تحولات برخوردار نخواهد بود (Bhamani et al., 2012).
بنابراین مدیران امروز باید همزمان هم “قهرمان ثبات” باشند و هم “عامل تغییر”. آنها باید بتوانند در کسوت یک مدیر، سازمان را در مسیر تعریف‌شده حفظ کنند و با کارایی بالا به مقصد برسانند؛ و در مقام یک رهبر، مسیرهای نوین پیش روی سازمان بگشایند و دل‌ها را برای حرکت در این مسیرها به دست آورند. مدیرانی که بتوانند در لباس “مدیرِ دلسوز” و “رهبرِ دورانديش”، ظرفیت‌های بالقوه سازمان را به فعلیت رسانند، سکانداران واقعی سفینه سازمان در اقیانوس پرتلاطم تغییرات خواهند بود.
پس بیایید به جای تقابل میان مدیریت و رهبری، بر تعامل و هم‌افزایی آنها تمرکز کنیم. بیایید رهبرانی پرورش دهیم که هنر مدیریت را به خوبی بدانند و مدیرانی تربیت کنیم که روح رهبری در کالبدشان بدمد. آنگاه است که شاهد سازمان‌هایی پویا، بالنده و آماده برای فردایی درخشان خواهیم بود. سازمان‌هایی که در آنها، رهبری و مدیریت دو بال پرواز به سوی قله‌های موفقیت هستند.
منابع:
Bhamani, M., Rose, T., &Bramble, L. (2012). The difference between leadership and management schools of thought. Athabasca University, Centre for Innovative Management, 1–55.
Connolly, M., James, C., &Fertig, M. (2019). The difference between educational management and educational leadership and the importance of educational responsibility. Educational Management Administration & Leadership, 47(4), 504–519.
Grint, K. (2020). Leadership, management and command in the time of the Coronavirus. Leadership, 16(3), 314–319.
Pihlainen, V., Kivinen, T., &Lammintakanen, J. (2019). Experts’ perceptions of management and leadership competence in Finnish hospitals in 2030. Leadership in Health Services, 32(2), 280–295.
Salas-Vallina, A., Alegre, J., &López‐Cabrales, Á. (2021). The challenge of increasing employees’ well‐being and performance: How human resource management practices and engaging leadership work together toward reaching this goal. Human Resource Management, 60(3), 333–347.
